Çoklu normallik - Hüner Şencan

III: Yöntembilim

C. Ölçüm Araçları

4. Ölçeklerin Güvenilirlik ve Geçerliliği

Güvenilirlik ve geçerlilik analizleriyle ilgili bilgiler üç ayrı başlıkta ele alınmıştır. “Ölçüm Araçları” başlığı altında kullanılan yöntemler tanıtılmış, “Veri

Analizi” başlığı altında hesaplama ayrıntılarına ilişkin bilgiler verilmiş ve “Bulgular” başlığı altında güvenilirlik ve geçerlilik analizi değerleri ve tabloları

sunulmuştur.

Geçerlilik analizleri. Araştırmada iki ölçekten yararlanılmıştır. Bu ölçeklerden biri “yansıtıcı” nitelikte diğeri “oluşturucu” ölçek niteliğindedir.

Birinci kavramsal yapıyı ölçek XYZ Ölçeği yansıtıcı niteliktedir. Yansıtıcı ölçeklerde geçerlilik analizleri için alan yazında üç yöntem önerilmektedir.

Bunlar yüzey ve içerik geçerliliği, kriter geçerliliği ve yapısal geçerliliktir. Bu araştırmada yüzey ve içerik geçerliliği ile yapısal geçerlilik üzerinde

durulmuştur. Kriter geçerliliğini test etmeye yönelik yapısal bir tasarım düzenlemesi yapılmamıştır. Bu nedenle öncül varsayım olarak “XYZ Ölçeği’nin

kriter geçerliliğine sahip olduğu” öngörüsünde bulunulmuştur. Bu ön görü doğru olmayabilir, fakat çalışmanın amacı doğrudan “bir ölçek geliştirmek”

olmadığından bu aşamada kriter geçerliliğini sağlamaya yönelik bir çalışma yapılmamıştır.

Alan yazında yüzey geçerliliğinin “geçerlilik” doğrulaması için çok sağlıklı bir yöntem olmadığı vurgulanmaktadır. Bununla birlikte yüzey geçerliliği kriter

geçerliliğini destekleyen bir özelliği sahiptir.

Yapısal geçerlilik bir ölçeğin en önemli geçerlilik verisini sağlamaktadır. XYZ Ölçeği’nin yapısal geçerlilik çalışmaları için faktör analizi, benzeşme ve

ayrışma geçerliliği analizlerinden yararlanılmıştır.

Güvenilirlik Analizleri. Araştırmada kullanılan iki kavramsal yapıyı ölçmek üzere geliştirilmiş olan Likert ölçekleri için daha önceden

güvenilirlik analizleri yapılmış olsa bile "güvenilirlik olgusu" ölçeğin kendisiyle değil, toplanan verilerle ilgili olduğundan güvenilirlik analizlerini

yeniden yapmak gerekmiştir.

Alan yazında beş farklı güvenilirlik analizinden söz edilir. Bu analizler gruplandırılarak "istikrarlılık güvenilirliği", "eş değer formlar güvenilirliği" ve "iç

tutarlılık güvenilirliği" olmak üzere üç ana başlık altında toplanmaktadır.

İstikrarlılık güvenilirliği "ölçüm-yeniden ölçüm" yöntemiyle test edilmektedir. "Eş değer formlar güvenilirliği", kavramsal yapıları ölçmek üzere

kullanılan Likert ölçeklerinin aynı yapıyı ölçecek benzerlerinin bulunması ve bu ölçeklerin aynı katılımcı grubuna birlikte uygulanarak aralarındaki

korelasyonun sorgulanması ilkesine dayanır. İç tutarlılık güvenilirliği ise maddelerin kavramsal yapıyı çıkarmak üzere birbiriyle olan ilgililik derecesini

ifade eder.

Bu araştırmada, "bir ölçek geliştirme" hedeflenmemiş olması nedeniyle "istikrarlılık" ve "paralel formlar" güvenilirlik analizleri ihmal edilmiştir.

Kullanılan ölçeklerin güvenilirlik analizleri sadece "iç tutarlılık" faktörü açısından yapılmıştır.

Psikometri alan yazınında "iç tutarlılık" güvenilirlik analizleriyle ilgili değişik yöntemler önerilmektedir ve bunlar şu şekildedir: (a) maddeler arası

korelasyon değerleri ve maddeler arası korelasyonların ortalaması, (b) yarıya bölme güvenilirliği, (c) Cronbach alfa güvenilirlik analizleri (Ölçeğin genel

alfa katsayısı, boyutların alfa güvenilirlik katsayısı, madde iptal edildiğinde alfa katsayısı, madde-toplam puan korelasyonları ve bu korelasyonların

ortalaması), (d) Omega güvenilirlik katsayısı.

Likert ölçekleriyle yapılan araştırmaların yüzde 89,2'sinde güvenilirlik analizi için "iç tutarlılık" yöntemi tercih edilmiş ve iç tutarlılık analizleri içinde de

% 81,8 oranında Cronbach alfa değerleri verilmiştir. (1) Ancak son yıllarda yapılan araştırmalarda Omega güvenilirlik katsayılarının da araştırma

makalelerinde verilmeye başlandığı görülmektedir. Güvenilirlik sınaması için kullanılan testler ve hesaplamaları “Veri Analizi” başlığı altında ele

alınmıştır.